Vergi Mükelleflerinin denetim ve kayıtlarının incelenmesi Vergi Denetim Kurumu tarafından yapılmaktadır.
Vergi kayıp ve kaçağına neden olan kayıt dışı ekonomiyi en aza indirmek amacı ile Vergi Denetim Kurulu vergi incelemelerini, sektör, konu ve mükellefler itibarıyla esas olarak, kurul bünyesinde kurulan, Risk Analiz Merkezi’nde (VDK-RAMER’de), mevcut ve yeni geliştirilen bilgisayar programları kullanarak yapılan analiz ve mukayeseler neticesinde belirlemektedir.
Risk Analiz Merkezi dışında mükellef hakkında yapılan ihbar ve şikâyet konuları, yaygın yoğun denetin denetimler sırasında ortaya çıkan vergi inceleme talepleri, kamu kurum ve kuruluşlardan gelen inceleme talepleri neticesin dede vergi incelemesi yapılmaktadır.
Risk analiz modeli mükellefleri sektör bölge ve büyüklük kriterlerini esas alarak gruplandırmakta ve ilgili analiz dönemi için sahip oldukları risklere göre puanlamaktadır. Yüksek risk puanına sahip mükellefler riskli mükellef olarak kabul edilerek incelemeye sevk edilebilmektedir.
Vergi Denetim Kurulu Başkanlığı analiz yaparken mükelleflerin elektronik ortamda kendi sistemlerinde bulunan bilgileri dışında bankalar, SGK, tapu, gümrük idaresi gibi kurumlardan topladığı verileri de kullanmaktadır.
Risk analizinde, e-beyanname, bilanço, gelir tablosu, kesin mizan, sicil bilgileri, ba-bs bildirimleri, gümrük beyan ve bildirimleri, mal varlığı bilgileri, ödeme ve tahsilat bilgileri, ilişkili kişi bilgi bildirim ve beyanları ve diğer kurum ve kurul bilgilerine ait veriler kullanılmaktadır.
Kullanılan bu verilerden yola çıkılarak analize tabi tutulan kriterler ise Sektör ortalamasından sapma, Yanıltıcı veya hatalı bildirim analizleri, Gider fazlalığı analizleri, Karşılaştırmalı Beyan ve bildirim analizi, Satışlar kaynaklı analizler, Yanıltıcı ve hatalı değerleme, Örtülü kazanç analizleri, Davranış takibi, Örtülü sermaye analizleri, Muhasebe analizlerinden oluşmaktadır.
Mükellefin beyanı neticesinde elde edilen verilerden yola çıkarak yapılan analizler neticesinde ve belirlenen kriterlerde sapma gösteren mükellefler riskli mükellef olarak değerlendirilebilmektedir. Bunun sonucunda riskli mükellef olarak belirlenenler hakkında vergi incelemesi yapılabilmektedir.
Kayıtlarında ve göstermiş oldukları faaliyetler çerçevesinde aşağıdaki durumlardan herhangi birinin ortaya çıkması halinde söz konusu vergi mükellefi riskli mükellef olarak değerlendirilmekte ve vergi incelemesine tabi tutulmaktadır.
Bilançodaki kasa hesabında yüksek tutarda nakit bulunması, bilançolarında sürekli zarar beyan edilmesi, bilançolarında yer alan kasa ve banka hesaplarında nakit bulunduğu halde yüksek tutarlı banka kredisi kullanımı, bilançodaki banka hesapları ile fiili banka hesapları arasında fark bulunması, şirket ortağına yüksek tutarlı borç para verilmesi, şirketin bilançosunda banka kredisi ve ortaklardan alacaklar hesabının bulunması, şirket ortağına sermayenin üç katından fazla borçlanılması, pos satışlarının sektör ortalamasının altında ya da üstünde olması, karlılık oranının sektörel ortalamaya göre sapma göstermesi, gelir tablosunda yer alan toplam satışlara oranla karın düşük olması, karlılık oranının diğer yıllara göre sapma göstermesi, nakit satışlarının sektör ortalamasının altında ya da üstünde olması, finansman giderlerinin yüksek olması, net satışlarına oranla yüksek tutarlı giderlerin oluşması, banka hesap hareketleri ve çek hareketleri ile mal satışı ya da alışı yapılan mükellefler arasında uyumsuzluk olması, alınan çekler hesabındaki tutarlar ile toplam satış tutarlarının karşılaştırılması sonucu çekler hesabının satışlar hesabından yüksek olması, şüpheli alacaklar için dava açılan dönemden sonra karşılık gideri yazılması, verilen sipariş avansları için şüpheli alacaklar karşılığı ayrılması ve gider yazılması, ba/bs gibi elektronik formlar arasında tutarsızlıklar bulunması, bilanço kalemleriyle ilgili yatay ya da dikey rasyo analizlerindeki sapmalar, uyumsuzluklar, devreden kdv’lerin yüksek olması ve süreklilik göstermesi gibi hususlar incelenme nedeni olarak belirlenmiştir.
Vergi Denetim Kurulu, incelenecek mükelleflerin seçiminde ve mükelleflere ilişkin vergi denetim süreçlerinde, teknolojinin getirdiği yeniliklerden yararlanarak, risk analiz sonuçlarına bağlı olarak tespit edilen mükellef kitlesinin sürekli olarak ve etkin bir vergi denetimine tabi tutulması esasına göre çalışmaktadır.
Mükellef kitlesinin tespitinde çeşitli kaynaklardan toplanan veriler tasnif edildikten sonra muhtelif analizlere tabi tutularak, elde edilen sonuçlara göre çapraz kontroller gerçekleştirilmekte, bu analiz ve kontroller sonucunda mükellefler risk unsurlarına bağlı olarak gruplara ayrılmakta ve incelenmesi gereken mükellefler tespit edilmektedir.