“Gastronomi 1” Bölge coğrafyasında antik dönemden bugüne birçok medeniyet tarafından harmanlanarak günümüze kadar gelmiş olan Aydın ili, buna bağlı gastronomi zenginlikleri ile ulusal ve uluslararası alanda önemli bir yere sahiptir. Ancak bugüne dek ilgili kurumlar tarafından yeterli ilgi gösterilmemiş ve tanıtımı yapılmamıştır. Oysaki gastronominin ana öğelerinden olan Tarım ve turizm, kentimizin en önemli ana sektörleri olmasına rağmen kentimizde gastronomi adına ciddi bir çalışma yapılmamış, planlanmış tarım üretimi ve alternatif kültür turizmi alanı oluşturulmamıştır. Beraberinde gastronominin yaratacak olduğu dinamizmin, sanayi, ticaret ve pazarlama faaliyetleri ile bütünleşerek marka bir kent kimliğine sahip olma imkânı göz ardı edilmiştir.
Günümüzde gastronominin önemi her geçen gün artarak ve kent kimlikleriyle bütünleşmiştir. Bugün tüm illerimizde gastronomisi ile kent tanıtımı yaparak kültürel olarak dünyaya açılma ve kent ekonomisini canlandırma çalışmaları rekabet içerisinde sürmektedir. Başarılarıyla örnek gösterilen illerimizin başında Gaziantep, Hatay, Mardin ve Afyon gibi şehirlerimiz gelmektedir. Bu illerimiz Gastronomi Kurulları, Gastronomi binası ve müzesi oluşturarak bu süreci başlatmış ve etkin projeleriyle bugünlere ulaşmışlardır.
Coğrafi işaretli ürünleri açısından gerek Türk Patent ve Marka Kurumu gerekse Uluslararası Avrupa Komisyonu tarafından önemli bir yeri olan ilimizin gastronomi ürünleri ile markalaşarak dünyaya açılması açısından son derece önem arz eden Aydın Gastronomisinin tanıtılması ve UNESCO Yaratıcı Şehirler Ağına dahil olması, coğrafi işaret çalışmalarımızın başarı ile hedefine ulaşmasını sağlayacaktır. Aydın ilini gastronomi açısından diğer illere göre daha farklı bir avantaj ve zengin kılan birçok neden olmasına rağmen coğrafi işaretli ürün patenti dışında gastronomi alanında maalesef AR-GE, projelendirme ve tanıtım gibi başkada hiçbir çalışma yapılmayarak birçok kentin çok gerisinde kalınmıştır. Bunun en önemli sebeplerinden biri ise il genelinde kurumsal birlikteliğin oluşmaması ve konuyla ilgili uzman paydaşlarla diyalog kurulmayarak sorumluluk almaktan kaçınılmasından kaynaklanmaktadır. Oysaki Valilik, Belediye, Odalar, Üniversite ve ilgili dernekler gibi STK’ların birlikteliği ile oluşturulacak Aydın Gastronomi Kurulu‘na katkı verebilecek diğer kurum, kuruluş ve şahıslarında katımıyla koordineli bir çalışma sonrası tüm bu eksikliklerin giderilmesi adına uygun zemin ve ortam oluşturularak ivedilikle yapılması gereken tüm projelerin hayata geçmesine katkı sağlayacaktır.
Bu gelişme her alanda kent ekonomi için ulusal ve uluslararası bir çok yeni imkanlar ve avantajlar sağlamasından ziyade Unesco Yaratıcı Şehirler Ağına dahil olan Gaziantep, Hatay ve Afyon örneklerinde olduğu gibi Tarım, Sanayi, Ticaret ve Turizm alanında kalkınma seferberliğinin başlamasına katkıda bulunması kaçınılmaz olacaktır.
Aydın Gastronomisinin Avantajları:
Antik çağdan günümüze birçok medeniyeti barındıran Aydın ili, bu medeniyetlerin mirası dışında Yörük ve Girit gibi birçok gastronomi kültürüyle özdeşleşmiş kozmopolittik bir yapıya sahiptir. Turizm ve tarımsal alanda coğrafi ve çeşitlilik zenginlikleri ile birlikte gerekli tecrübe ve potansiyeline sahiptir. Uluslararası Avrupa Komisyonu tarafından bugüne dek Türkiye’ye sadece 5 adet coğrafi işaret tescili verilmiştir. Aydın inciri ve Aydın Kestanesi olarak 2 si Aydın iline aittir. Diğer üçü ise Gaziantep Baklavası, Malatya Kayısısı, Milas Zeytinyağı olarak dağılmaktadır.
Aydın ilinin Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş 4 adet Menşe, 11 Adet Mahreç İşareti olmak üzere 15 adet coğrafi işaretli ürünü bulunmaktadır. 9 Adet tescil başvurusu yapılmış ürün ile birlikte bu sayı 24 e çıkacaktır. Türk Patent ve Marka Kurumu 2020 yılı verilerine göre gastronomi alanında en çok coğrafi işaret tescili alan iller sıralamasında Aydın ili 9 ürün ile 3. sırada, toplamda ise 15 ürün ile Türkiye sıralamasında 7. Sırada bulunmasına rağmen 2021 yılı içerisinde toplam coğrafi işaret sayısını 20’ye çıkarsada sıralamada çok gerilerde kalmıştır. Afyon gibi illerin Aydın ilinin toplam sayısı kadar sadece bir yılda almış oldukları tescil sayıları buna neden olmakla birlikte Aydın ilinin organize bir şekilde etkin bir çalışma yapamamasından kaynaklanmaktadır. Bu süreçte bütün başvurularının neredeyse tamamı yöresel yemekler ve tarım ürünlerinden oluşmaktadır.
Aydın ili genelinde bölgeye has 80’ne yakın yöresel lezzet bulunmaktadır. Tüm bu veriler aydın ilinin ülke gastronomisindeki önemini göstermektedir. Aydın Gastronomisindeki Eksiklikler:
Planlı ve etkili tanıtımın, pazarlamanın yapılmaması. Gastronomi araştırma, bilim, danışma ve tanıtım kurulunun olmaması, planlama ve proje gibi çalışmalarının bulunmaması. Tarım ve gastronomi ürünlerini işleyerek pazarlayacak tesislerin az olması. Menülerinde yöresel lezzetler bulunan restoran sayısının az olması. Unutulmuş veya unutulmaya yüz tutmuş yöresel lezzetlerinin sayısı çok olması. Yöresel lezzetlerin inovasyon çalışmalarının bulunmaması. Aydın Gastronomisi için Yapılması Gerekenler:
Konularında Uzman Kişilerden Oluşan Araştırma, Geliştirme, Planlama, Danışma Gibi Uygulamaların Yapılanabileceği ve Bir Merkezden Yönetilmesi Amacıyla İl Gastronomi Kurulu Kurulması. İl Gastronomi Kuruluna bağlı Aydın Gastronomi Müzesi ve Uygulama Merkezinin Kurulması. İl Gastronomi Kurulu Bünyesinde Tanıtım ve Pazarlama Ajansının kurulması
Aydın Gastronomi Kültür Turizmi Rotası Oluşması
Aydın Gastronomi Müzesi ve Uygulama Merkezinin Kurulması. İl Gastronomi Tanıtım Filmleri,
Dijital Medya ve Basılı Yayın
Çalışması Yapılması.
Uluslararası Gastronomi Fuarı ya da Festivali Düzenlemesi
Konsept Ulusal ve Uluslararası Gastronomi Yarışmalarının Yapılması İl Genelinde Faaliyet de Bulunan Restoranların Kalite Standartları Kapsamında Teşvik Edici Altın Kepçe Nişanı Verilmesi ve Uygulaması. Bir sonraki yazılarımda Aydın Gastronomisi için nelerin yapılması gerektiğini ve Aydın’ın ihmal edilmiş diğer değerlerini ayrıntıları ile işletmeye devam edeceğiz.
Saygılarımla…
ONUR ÖNBUL
Türkiye Aşçılar Federasyonu Milli Takımı Medya Koordinatörü
Kuşadası Profesyonel Aşçılar Derneği Yönetim Kurulu Üyesi