Gelir vergisine tabi olan ticaret ve sanat erbabı, kazancın tespit usulü bakımından ikiye ayrılmaktadır. Birincisi basit usulde gelir vergisine tabi olanlar, ikincisi ise gerçek usulde (bilanço ve işletme hesabı esası) gelir vergisine tabi olanlardır.
Alınan ve verilen belgelerin kayıtları “Aracılık ve Sorumluluk Sözleşmesi” düzenlenen meslek odası veya meslek mensupları aracılığıyla Defter-Beyan Sistemi üzerinden tutulur. Basit Usule tabi mükelleflerin alış ve giderleri ile satış ve hasılatlarına ilişkin üçer aylık kayıtlarını, izleyen ayın sonuna kadar Defter Beyan Sistemine kaydetmeleri gerekmektedir.
Basit usule tabi olan mükellefler; 01.01.2018 tarihinden itibaren defter-beyan sistemini kullanmak zorundadırlar. Sistem ile kayıtlarını elektronik ortamda tutabilecekler, vergi beyannamesi, bildirim ve dilekçeleri elektronik ortamda verebileceklerdir.
Basit usule tabi olan mükelleflerin, sistemi kullanmaya başlayacakları takvim yılından önceki ayın son gününe kadar (bu gün dâhil) www.defterbeyan.gov.tr adresi üzerinden veya gelir vergisi yönünden bağlı bulundukları vergi dairesi aracılığıyla başvuru yapmaları gerekmektedir.
Basit usulde vergilendirme mükelleflere bazı avantaj ve kolaylıklar sağlamaktadır. Kazançları basit usulde tespit edilen mükellefler defter tutmaz, Muhtasar ve Prim Hizmet Beyannamesi vermez ve vergi tevkifatı yapmamaktadır.
Ancak 5510 sayılı Kanun’a göre sigortalı çalışanları bildirmekle yükümlü olanlar, Muhtasar ve Prim Hizmet Beyannamesi vermek zorundadırlar.
Geçici Vergi Beyannamesi verilmez ve geçici vergi ödenmez, Teslim ve hizmetleri katma değer vergisinden istisna olduğundan Katma Değer Vergisi Beyannamesi verilmez, Ticari kazancın tespitinde amortismana tabi iktisadi kıymet alışları ve satışları dikkate alınmaz, Ticari kazançlarına 2020 yılı için 13.000 TL (2021 yılı için 14.000 TL) kazanç indirimi yapılır.
Genç girişimcilere ilişkin 75.000 TL’lik kazanç istisnasından yararlanabilirler, Engellilik indiriminden faydalanabilirler, Vergiye uyumlu mükelleflere sağlanan yüzde 5 oranındaki vergi indiriminden yararlanabilirler.
Ortaklıkların basit usule tabi olup olmadığının tespitinde, iş hacmi ölçüleri ile yıllık kira bedelleri toplu olarak dikkate alınır. Ortaklıklarda, ortakların birinin gerçek usule tabi olması diğer ortakları da gerçek usule tabi hale getirir.
Sahte veya muhteviyatı itibarıyla yanıltıcı belge düzenledikleri tespit edilenler hiçbir suretle basit usulde vergilendirilmezler.
Basit usule tabi mükelleflerin birden fazla araçla veya birden fazla işyerinde ticari faaliyette bulunmaları, Gelir Vergisi Kanunu’nun 47’nci maddesinde yazılı "kendi işinde bilfiil çalışmak veya bulunmak" şartının ihlali anlamına geleceğinden, bu şekilde faaliyette bulunan mükelleflerin basit usulde vergilendirmeden yararlanmaları mümkün bulunmamaktadır.
Basit usulde ticari kazanç, bir hesap dönemi içinde elde edilen hasılat ile giderler ve satılan malların alış bedelleri arasındaki müspet farktır. Bu fark, faaliyetle ilgili olarak alınması ve verilmesi mecburi olan alış ve giderler ve hâsılatlara ilişkin belgelerde yazılı tutarlara göre hesaplanır.
2020 yılında elde edilen ticari kazançlara ait beyannamesinin 1 Şubat - 1 Mart 2021 tarihleri arasında Defter-Beyan Sistemi üzerinden verilmesi unutulmamalıdır.