Aydın tarımsal ürünler ı̇hracatı tehlikede

Tarım ve turizm kenti olarak bilinen Aydın yüzölçümünün yüzde 46’sında tarım yapılmakta, nüfusun yüzde 55'i geçimini tarımdan sağlamaktadır.
Aydın, ürün çeşitliliği bakımından Türkiye’de tarımsal üretimin en önemli merkezlerinden biridir. Aydın tarım alanlarının yüzde 59’nu meyve bitkileri, yüzde 37’sini tahıl ve diğer bitkiler, yüzde 3’nü sebze alanı oluşturmaktadır.
Ülkemizde üretilen bitkisel ürünlerden 25’inde Türkiye' de ilk 10’da yer alan Aydın, ülke tarımında önemli yere sahiptir. Aydın, incir ve kestane üretiminde Türkiye'de birinci, zeytin, pamuk, enginar ve çilek üretiminde ikinci sıradadır.
Tarımsal üretim açısından potansiyeli yüksek olan Aydın’ın ihracat ürünleri ve miktarları incelendiğinde, dünya çapında büyük bir öneme sahip olduğu anlaşılmaktadır. ADÜ’den N.Yüksel ve M.Sürmen yaptıkları çalışma ile Aydın ilinin 2013-2017 dönemi tarımsal ürünler ihracatını incelemişlerdir.
Aydın Tarım ve Orman İl Müdürlüğü verilerine göre 2013-2017 yılları arasında Aydın’dan ihraç edilen ürünlerin çoğunluğunu incir, zeytin, kayısı, biber, çilek, kestane, turşu, kapari, domates, üzüm ve nar oluşturmaktadır.
Aydın ili tarım ürünleri ihracatının yüzde 42,76’nı incir, yüzde 19,77’ni zeytin, yüzde 8,69’nu kuru kayısı, yüzde 8,69’nu biber, yüzde 5,58’ni çilek, yüzde 3,10’nu kestane, yüzde 2,75’ni turşu, yüzde 2,56’nı kapari oluşturmaktadır.
Birleşmiş Milletler Tarım ve Gıda Örgütü verilerinin son beş yıllık ortalama değerlerine göre Türkiye, yaklaşık 300 bin ton üretim ile dünya yaş incir üretiminin yüzde 27’sini karşılayarak ilk sırada yer almaktadır. Ülke genelinde ise yüzde 60,65 oranı ile Aydın ili incir üretiminde ilk sıradadır.
Aydın ilinden ihraç edilen tüm tarım ürünleri arasında yüzde 42,76 oranı ile birinci sırada ihraç ürünü olan incirin; yüzde 91’ni kuru incir, yüzde 6’nı ise incir ezmesi oluşturmaktadır. On yıllık dönemde toplam kuru incir ihracatının ortalama yüzde 82’lik kısmı yemeklik kuru incir olarak yapılmıştır.
TUİK verilerine göre Türkiye incir ihracatının yüzde 51,12’i Aydın ilinden yapılmaktadır. Türkiye genelinde incir üretiminin yüzde 60,65’i Aydın ilinde yapıldığı değerlendirildiğinde, yüzde 51,12 ihracat rakamı azdır. Bunun sebebi Aydın ilinde üretim yapan fakat merkezleri farklı illerde olan ihracat firmalarının, inciri farklı Tarım ve Orman İl Müdürlükleri üzerinden gerekli kontrollerden sonra ihraç etmeleridir. İncir ihracatındaki problemler; iç tüketim oranının düşüklüğü, incir ürünlerinde çeşitlilik bulunmaması, kuru incirde aflatoksin bulaşıklığın varlığı, kuru incirde stok kurumu oluşturulamamasıdır.
TÜİK verilerine göre ise, 2017/18 dönemi yaş incir üretimi 305.689 ton seviyelerinde gerçekleşmiştir. Türkiye’nin incir ihracatından elde ettiği gelir 392 milyon ABD dolarıdır (TUIK, 2017). Bu durum incirin sadece taze ve kurutulmuş ham incir olarak değil, aynı zamanda işlenmiş ve katma değeri yükseltilmiş ürünler olarak satışının yapılması gerektiğini göstermektedir.
Aydın Tarım ve Orman İl Müdürlüğü verilere göre; Aydın ilinden ihraç edilen tarım ürünlerinin yüzde 19,77’sini zeytin oluşturmaktadır. Türkiye’den ihraç edilen zeytin ve ürünlerinin yüzde 13,34’ü Aydın iline aittir. Yüzde 23,90 üretim oranı ile Türkiye’nin en önemli zeytin üretici illerinden olan Aydın’da firma yöneticilerinin ürünlerini ihraç ederken zorlandıkları parametreler; fiyat-ürünün pazarlanmasında süreklilik-kalitenin sağlanması ve bunun korunmasıdır.
2013-2017 beş yıllık dönemde, kayısı üretiminin Türkiye geneline göre yüzde 0,22’si Aydın ilinde yapılmasına rağmen Türkiye geneli kuru kayısı ihracatının yüzde 6,36’sı Aydın ilinden gerçekleşmektedir. Aydın ili tarım ürünleri ihracat yüzdelerine göre ise kuru kayısı yüzde 8,69 oran ile üçüncü ihraç ürünüdür.
Aydın ilinde biber üretimi ülke geneline göre yüzde 1,17’lik paya sahip olmasına rağmen, Türkiye biber ihracatın yüzde 6,38’i Aydın’dan gerçekleşmektedir. Aydın’dan ihraç edilen tarım ürünleri sıralamasında biber yüzde 8,69 ile dördüncü sırada yer almaktadır.
Türkiye geneli çilek üretiminin yüzde 15,15’i Aydın’da yapılmaktadır. 2013-2017 yılları arasında Türkiye çilek ihracatının yüzde 21,16’sını Aydın oluşturmaktadır.
Türkiye’de kestane denilince kestane şekeri sanayisinin yaygınlaşması, buradan iç ve dış pazara gönderilmesi nedeni ile daha çok Bursa ili ön plana çıkmıştır.
Oysaki ülke geneline göre kestane üretiminin yüzde 36’sı Aydın’da gerçekleşmektedir. Aydın ilinden ihraç edilen tarım ürünleri arasında yüzde 3,10 oranı ile altıncı sırada yer alan kestanenin değerli bir ağaç olarak kabul edilmesinin yanı sıra; kerestesi, çiçekleri ve yaprağı da ekonomik olarak değerlendirilmektedir. Aydın ili kestane ihracat rakamlarına göre ülke genelinin yüzde 36,7’sini Aydın ili oluşturmaktadır (TUİK, 2017).
İhracatçı Birlikleri verilerine göre ülke genelinde son yıllarda artan işlenmiş mamul ihracatında turşular büyük paya sahiptir. Aydın ilinin de yüzde 2,75 oranı ile turşu ihracatı, diğer tarım ürünleri arasında 7. sırayı almaktadır.
Aydın ilinde son beş yılda toplam 12.254 ton kapari ihracatı gerçekleşmiştir. Türkiye genelinde küçük çaplı kapari üretiminin olmasına rağmen, TUİK verilerine göre hiç kapari üretimi yapılmadığı gözükmektedir.
2013-2017 yıllarına ait Aydın’dan tarım ürünü ihraç edilen ülkelerin başında Romanya, Almanya, Rusya ve Fransa gelmektedir.
Aydın ili tarım ürünleri açısından zengin potansiyel kaynaklara sahiptir.
Sürdürülebilir bir büyüme performansına ulaşmak için Aydın ili ihracatçı firmalarının fiyat dışı faktörlerle rekabetçi olması önemlidir. Özellikle; incir, zeytin, kayısı gibi ihracatta başı çeken ürünlerde, teknolojiye uyumlu yüksek nitelikli ürünlerin üretim ve ihracatını hedeflemesi ayrıca üretim miktarı olarak ikinci sırada fakat ihraç ürünü olarak altıncı sırada olan kestane gibi ürünlerde, Aydın ili adına markalaşması ve ihracatına yönelik, ticari anlamda adımlar atılmalıdır. Tarımsal ihracat ürünleri ve miktarlarına göre dünya çapında büyük bir öneme sahip olan Aydın’da tarımsal ürünlerin üretimi, güvenliği, kalitesi, sürdürülebilirliği büyük bir tehlike ile karşı karşıyadır. Bu tehlikenin sebebi ise Büyük Menderes Ovasında tarımsal ürünlerin yetiştirildiği topraklarda, sulandığı sularda, nefes aldıkları havada kirliliğin giderek artması sonucu Büyük Menderes Ovasında yetişen tarımsal ürünlerin miktarlarında, kalitelerinde azalmaların giderek artmasıdır. Bu durum ise tarımsal ürünlerin üretimini yapan çiftçilerin, ihracatını yapan işletmelerin gelirlerinin giderek azalmasına, temel geçim kaynağı tarım ve tarıma dayalı sanayi olan Aydın halkının giderek fakirleşmesine, Aydın halkının sağlıklı gıda güvenliğinin tehlikeye girmesine sebep olacaktır.