Kahraman şehitlerimizin Aydın’da bulunan şehitliklerinin çoğu abide niteliği özelliği taşırken sonradan inşa edilerek kayıt altına alındı. Genellikle bölgede ya da farklı coğrafyada yaşanmış olayların tarih seyri açısından diri tutulması ve geçmişe olan saygının birer simgesi olmaları nedeniyle bu olaylar birer anıt ile belgelendirilmiştir. İşte Aydın’daki şehitliklerle ve abidelerle ölümsüzleşmiş kahraman şehitlerimizin hikayeleri, şu şekilde sıralanıyor.

YOZGATLI HASAN ABİDESİ

Aydın’ın Sultanhisar ilçesinde, Atça-Çakır Mahmut Mevkii’nde bulunan Yozgatlı Hasan Abidesi’nin yapıldığı tarih bilinmemektedir. Abide, 5 Eylül 1922 tarihinde Yunanlılar tarafından şehit edilen Yozgatlı Hasan adına inşa edilmiştir. Altı basamaklı küçük piramide benzeyen bu anıtın üstünde taş kitabe vardır. Kitabede, ‘Vatan savaşında Yonaniler tarafından şehit edilen mücahit Yozgatlı Hasan ruhuna Fatiha’ ifadesi yer almaktadır.

ATÇALI ÇOMAKLI OVASI ŞEHİTLER ABİDESİ

Aydın’ın Sultanhisar ilçesinde, Atça-Çomaklı Ovası Mevkii’nde bulunan “Atça Şehitler Abidesi” 20 Şubat 1946 yılında Abbas Bey’in kardeşi Hüseyin Bey tarafından 15 şehidimiz için yapılmıştır. Atçalı 15 kişi, Cumhuriyet öncesi işgal günlerinde düşman askerleri tarafından 24 Nisan 1921 gününün gece yarısı evlerinden alınıp, önce Bayramyeri Camisi önüne getirilmişler. Sonra da Çomaklı Ovası mevkiine gizlice götürülerek satır ve süngülerle hunharca katledilmişler. Bu vahşetten sadece üç kişi kurtulabilmiş, diğerleri ise şehit olmuş. O günlerde şehit düşen atalarımızı minnet ve şükranla anmak, ruhlarını şad etmek üzere bu anlamlı anıt dikilmiş. Anıt, beş basamaklı piramit şeklindedir. Kitabesinde, ‘Ey Türk Genci! Şu kabirde yatan 24 Nisan 1921 tarihinde Atça Ovası’nda Yunanlılar tarafından baltalarla parçalanarak şehit edilen suçsuz kardeşlerimiz vardır’ ifadesi yer almaktadır. Abide’nin 1946 yılında restorasyonu, 2005 yılında ise son düzenlemesi yapılmıştır.

SAVUCA ŞEHİTLİĞİ

Söke ilçesinde Savuca Mahalesinde bulunan Savuca Şehitliği 1925 yılında 6 şehidimiz için yapılmıştır. Söke müftüsünün vasiyeti üzerine yapılan mezarlık, müftü mezarlığı olarak da anılır. Üzerinde, ‘46. Süvari Alayı ve 51. Er Eğitim Alayının şehitleri burada yatmaktadır’ yazılıdır. Şehitlik, 1968’de restore edilerek bugünkü durumuna getirilmiştir.

KUŞADASI ŞEHİTLİĞİ

Kuşadası ilçesindeki şehitlik, 1992 yılında inşa edilmiştir. Şehit sayının iki olduğu şehitlik, 1992 ve sonraki yıllarda şehit olan askerlerimiz için Aydın Belediyesi tarafından yaptırılmıştır.

KANLIBAHÇE ŞEHİTLİK ABİDESİ

Yüzyıllardır topraklarımızda Türklerle gayrimüslim insanlar kardeşçe, yan yana birlikte kaynaşarak yaşadılar. Aydın'ın Germencik ilçesi de öyle bir yer oldu tarih boyunca. Ancak Kurtuluş Savaşı yıllarında düşman işgali ile birlikte iki kadim dost halkın arasına nifak sokuldu. Âdeta kardeş kardeşe kırdırıldı. O dramatik günlerde düşman askerleri, Türklere karşı tehdit, baskı, eziyet, zulüm, yağmalama ve katliamda bulundular. 4-5 Eylül 1922 tarihlerinde, millî kuvvetler karşısında bozguna uğrayan ve İzmir'e doğru kaçan düşman askerleri ve yerli işbirlikçileri evlerde ve bahçe aralarında gizlenmiş olan yüze yakın Türk ahaliyi kasabadan toplayarak önlerine katıp götürmeye başladılar. Koç Kuyusu denilen yere geldiklerinde, bir kısmını damın duvar önüne dizerek, yaylım ateşiyle taradılar, kimini de süngüleyerek kan, revan içinde bıraktılar. Bir kısmını da incir damının içine doldurdular. Dam içindeki masum insanların üzerlerine ilk önce tüfeklerle ateş edip taradılar, sonra da üzerlerine acımasızca bomba attılar. Kanlar bahçe içine akmaya, yayılmaya başladı. 94 Türk insanının kanı, bahçeyi kırmızıya boyadı. Hem de kıpkırmızıya. İşte vahşetin yaşandığı bu yere Kanlı Bahçe denilmiştir ve günümüzde ibretlik bir ziyaret adresidir. Germencik ilçesindeki Kanlıbahçe Şehitlik Abidesi ise 1961 yılında yapılmıştır. Şehit sayısı 92 olan şehitlik, İstiklal Savaşı’nda Yunanlılar tarafından şehit edilen askerlerimiz için Belediye tarafından yaptırılmıştır. 1961 yılında Türk Hava Kurumu tarafından 92 şehidin isimleri yazılmıştır.

GÖZPINAR ŞEHİTLİĞİ

Yunan askerleri, Aydın’ın savunmasında etkili olan efeleri barındırdığı düşüncesiyle Araplı Köyü’ne girmişlerdir. Köyden kaçamayan yaşlı, çocuk ve kadınları topluca katletmişlerdir. Katliamda 42 kişi şehit olmuş ancak hepsinin adı belirlenememiştir. Aydın’ın dağlık kesimlerinde yer alan Araplı Köyü yakınında bulunan Arapköy ile karıştırıldığı için Gözpınar adını almıştır. Şehitlik, Efeler ilçesi Gözpınar Mahallesi’nde bulunmaktadır.

AYDIN ŞEHİTLER ANITI

Asaf Gökbel “Milli Mücadele Aydın” adlı eserinde olayı şöyle anlatır: “…Yunanlar şehrin büyük binalarına, bilhassa minarelerin şerefelerine yerleştirdikleri makinalı tüfeklerin ateşi ile çetelerimizin hücumlarını durdurmak hususunda fevkalade gayretler sarf ediyorlar, her köşe başına ve her sokak ağzını sonuna kadar müdafaa etmeden bırakmıyorlardı. Bu meydanda Bey Cami minaresinin şerefesine kurulan bir makineli “Kozdibi” ve “Ağaçarası” (Günümüzün Adnan Menderes Bulvarı) istikametinde ilerleyen Yörük Ali ve arkadaşlarının istasyon cihetine sokulmalarına ve çarşıya doğru yürümelerine engel olmaya çalışıyordu…” der. 7 Eylül 1922’de gerçekleşen bu olayın geçtiği yer şimdiki Atatürk Meydanı’nın bulunduğu yerdir. O zaman bu yerde Sabuca Kapısı Mezarlığı kapısı vardır. Yörük Ali Efe ve arkadaşları bu mezarlıkta taşların arkasına saklanarak, makineliyi nasıl susturacaklarının planını yapıyorlardı. Bu arada da üzerine ölüm kusan makineli şehit almaya devam ediyordu. Daha sonra Yörük Ali Efe, Bey Cami minaresindeki düşmanı bir kurşunla susturur. Makinelinin durmasıyla Aydın’ın kurtulmasındaki büyük engel ortadan kalkmıştır. Bu büyük olayın ilelebet unutulmaması ve gelecek kuşaklara yurt topraklarının hayli zor şartlar altında kurtarıldığının daima hatırlatılması için milislerimizin şehit düştükleri bu yere 1926 yılında Şehitler Abidesi inşa edilmiştir. Abide Adnan Menderes ve Hükumet Bulvarının başlangıç noktasındadır.

ERBEYLİ İLK KURŞUN ŞEHİTLİĞİ VE ABİDESİ

Aydın’ın İncirliova ilçesinde bulunan İlk Kurşun Şehitliği ve Abidesi, 21 Haziran 1919 tarihinde yapılmıştır. Yunanlılar tarafından şehit edilen 72 şehidimizin anısına yaptırılmıştır. Anıt üzerinde “Arkadaş Anayurda saldıranlara ilk kurşun atan yiğitleri unutma, o yiğitler ki bu koşuğu okuyarak yurda canlarını armağan ettiler; Öz Türk olan yağınına baş eğmez Özgürlüksüz Türk’e ülke gerekmez’ yazmaktadır. Bakırköylü Teğmen Kadri Bey’in 20-21 Haziran 1919 gecesi Erbeyli’de Yunan güçlerine büyük kayıp yaşatmasının ardından, Yunanlılar bu saldırının intikamını almak için 73 silahsız vatandaşımızı şehit etmişlerdir.

ÇAYYÜZÜ ŞEHİTLİĞİ

Efeler ilçesi Umurlu Mahallesi’nin 5 kilometre kuzeyinde yer alan Çayyüzü Mahallesi, Aydın’ın Milli Mücadele tarihinde önemli bir köyüdür. İzmir-Aydın arasında işgalini ilerleten Yunan Birliği topçu bölüğü desteğinde Umurlu-Çayyüzü Köyü güzergahında Taşlıboğazı mevkiine geldiğinde, Kuvayi Mililiyecilerin ateşi ile karşılaşır. Kuvayi Milliyecilerle Yunan birlikleri arasında çıkan çatışmada, Mesudiyeli Mestan Efe ve kızanlarının büyük direnişlerine rağmen Yunanlılar tarafından yapılan topçu atışlarıyla Kuvayi Milliyeciler tanınamaz hale gelirler. Alay komutanı Zekai Bey ve subayları, çatışma sırasında şehit olanları burada bir şehitlik oluşturarak gömmeye karar verirler. Çatışma sırasında parça parça olan şehitler çuvallara koyularak gömülürler. Şehitliğin ortasına da hepsinin adını üzerinde taşıyan bu ilk anıtı yaptırırlar.

AYDIN ŞEHİTLİĞİ

Aydın Şehitliği ise, Efeler ilçesinde yer almaktadır. 1992 yılında yapılan şehitlikte şehit sayısı 7’dir. Yurt içinde görev esnasında şehit olan askerlerimiz için Aydın Belediyesi tarafından yaptırılmıştır.

KEMER ŞEHİTLİĞİ

Efeler ilçesindeki Kemer Mahallesi’nde bulunmaktadır. PKK terör örgütü tarafından kalleşçe şehit edilen askerlerimizin ve polislerimizin kabirleri yer almaktadır. FETÖ terör örgütü tarafından düzenlenen hain darbe girişiminde şehit düşen 15 Temmuz Şehidimiz Nedip Cengiz Eker’in mezarı da bu şehitlikte bulunuyor.

ALİ ONBAŞI ERTEKİN ABİDESİ

Aydın’ın Sultanhisar ilçesinde Atça-Hancıoğlu Mevkii bulunan Ali Onbaşı Ertekin abidesinin ne zaman yaptırıldığı bilinmemektedir. 5 Eylül 1922’de Yunanlılar tarafından şehit edilen Bozdoğan’ın Haydere Köyü’nden Ali Onbaşı Ertekin adına inşa edilmiştir.

KÖŞK İLÇESİ KARATEPE ŞEHİTLİĞİ

Birinci Dünya Savaşı sonrasında Yunanlılar, müttefiklerinin de desteğiyle, 15 Mayıs 1919’da önce İzmir’e çıkmışlar ve oradan tüm Batı Anadolu’ya genişletilen bir işgal hareketi başlatmışlardır. Yaklaşık olarak 40 ay süren işgal sırasında, en çok tahrip edilen ve zulüm gören yörelerimizden birisi merkezi, kazaları ve köyleri ile Aydın Sancağı olmuştur. Özellikle Köşk ilçesine bağlı Karatepe Köyü’nde yapılan işkenceler ve işlenen cinayetler, tarihe ve gönüllere kanla yazılmıştır. Karatepe Katliamı, Türk halkının direnişini kırmak için, Yunanlıların sistemli bir şekilde uyguladıkları yıldırma politikasının, en trajik örneklerinden birisiydi. Kendilerini uygar dünyanın temsilcileri olarak gören işgalci Yunan Ordusu’nun bir müfreze askeri, 18 Şubat 1922 gecesi, yerli Rumların kılavuzluğunda Karatepe Köyü’ne geldi. Amaçları Kuva-yı Milliye’ye destek olan köylüleri, çevre köylere de ibret olacak şekilde cezalandırmaktı. Yunan ihrak (yakma) birliği askerleri, köyün etrafını kuşattıktan sonra, teker teker evlere girdiler. Köylülerden bir kısmını evlerinde silahla tarayarak ve yakarak öldürüyor, büyük bir kısmını da ite-kaka camilere dolduruyorlardı. Bu arada bulabildikleri para ve kıymetli eşyaları da gasbediyorlardı. Evlerde yapılan katliamların en büyüğü, Sekiyurt Mahallesi’ndeki Kazıklar’ın evinde oldu. Ev halkından dokuzu şehit edildi, üçü de kaçarak kurtuldu. Sarı Ahmetler, Helvacılar, Mahmutlar ve Akçalar Mahalleleri’nde oturanlar Sarı Ahmetler Camisi’nde, Sekiyurt Mahallesi’nde oturanlar da Sekiyurt Camisi’nde toplanmışlardı. Yunan askerleri, bu iki camide topladıkları köylülerin üzerlerine makinalı tüfeklerle ateş açtılar, bombalar attılar, ölmeyen insanlar olabileceği düşüncesi ile üzerlerine çıkıp tek tek süngülediler, son olarak da çalı parçaları ve benzinle camileri yaktılar. Sarı Ahmetler Camisi’ndeki 123 kişiden 98’i şehit oldu, 25’i ise yaralı olarak kaçmayı başarabildi. Sekiyurt Camisi’nde ise 56 kişi şehit edildi. O gece insanlarımız, hamile kadınlar, savunmasız çocuklar, masum bebekler, yaşlılarımız vuruldu, diri diri yakıldı, yol kenarlarında, orman içlerinde, ağaç diplerinde süngülendi. İşkence ve katliam sabaha kadar devam etti. Hiç şüphesiz Karatepe Köyü Katliamı, Yunan işgali süresince bölgede gerçekleştirilen en büyük sivil katliam olarak kayıtlara geçmiştir. Köydeki evlerin dağınık oluşu ve savaş sırasında kayıtların sağlıklı tutulamaması gibi sebeplerle, katliamda ne kadar insanımızın şehit edildiği kesin olarak belirlenemese de, resmi belgelere ve tanıkların anlatımlarına göre, hayatını kaybedenlerin sayısının 200’ün üzerinde olduğu saptandı.