Aydınoğulları beyliği Karacasu’da kuruldu

Karacasu’nun Aydın’da Türklerin ilk yerleştiği yer olduğu kaydedilirken “Osmanlı için Söğüt Domaniç neyse Aydın için de Karacasu odur” ifadeleri kullanıldı. Karacasu’nun Aydın ve Aydınoğulları beyliği için önemi ise son 10 yıl içerisinde Prof. Dr. Enver Konukçu’nun araştırmaları ile ortaya çıktı. Esençay’da bulunan Aydın Bey türbesinin 10 yıl öncesine kadar Aydınoğulları beyliği ile ilgili ilişkisi bilinmezken türbe Aydın Baba türbesi olarak biliniyordu. Adnan Menderes Üniversitesinde Dr. Öğretim Üyesi Kemal Ramazan Haykıran, “Ertuğrul Gazi ile Osman Gazi arasındaki ilişki neyse Aydın Beyle Mehmet Bey arasındaki ilişki o. Karacasu, Aydın’ın Türkleşmesi için önemli bir yer” dedi.

AYDINOĞULLARI BEYLİĞİ

Tarih kaynaklarında Aydınoğulları Beyliği’nin Anadolu Selçuklu Devleti'nin çökmesinin ardından başlayan Anadolu Beylikleri döneminde, 14. yüzyıl başlarında Güneybatı Anadolu’da Aydın ve çevresinde kurulduğu; döneminin etkili bir Türkmen beyliği olduğu belirtiliyor. 1308-1426 yılları arasında varlığını sürdüren Aydınoğulları beyliğinin kurucusunun Mehmed Bey olduğu biliniyor. Mehmet bey’in babasının türbesinin yer aldığı Karacasu’nun tarihteki önemi ve beyliğin kuruluşunda oynadığı rol son 10 yılda daha fazla öne çıktı.

KARACASU’YA YERLEŞTİLER

Aydınoğulları Beyliği Zamanında Kuşadası ve Çevresinde Türklük adıyla araştırmasını yayımlayan Adnan Menderes Üniversitesinde Dr. Öğretim Üyesi Kemal Ramazan Haykıran metinlerinde, Karacasu’da bir beyliğin şekillendiğine yer verdi. Araştırmada, “Moğol akınları sonunda Anadolu’da Selçuklu hakimiyetinin sona ermesi ve Anadolu’da hakimiyetin İlhanlılar eline geçmesiyle birlikte Anadolu’daki Türkmenler uçlara doğru hareket etmişlerdi. Böylelikle Anadolu uçlarında Bizans sınırında yeni siyasi yapılanmalar şekillenmişti. Buna göre Batı ucundaki siyasi kuruluşlar Menteşe, Saruhan, Aydınoğlu ve kuzeyde de Germiyan olarak belirmişti. Bugünkü Aydın topraklarını da kapsayan Menderes havzasına ise Aydınoğlu Türkmenleri yerleşmiş ve burada güçlü bir siyasi yapı teşekkül etmişlerdi. “Aydınoğulları” Menderes havzasına gelip yerleşmişler ve burayı Türk ve İslam kültürü ile tanıştırmışlardı. Aydınoğlu Türkmenlerinin boy beyi ve Beyliğin kurucusu Aydın Bey’di. Aydın Bey, Germiyanoğulları hakimiyeti yaşamaktayken XIV. yüzyılın başlarında batıya doğru hareket etmiş ve Uşak-Denizli üzerinden Karacasu’ya gelip yerleşmişti” ifadelerine yer verdi.

BİR BEYLİK KURULDU

Yine aynı araştırmada, “Bu göç bir beyliğin oluşumuna doğru yapılan bir göçtü. Aydınoğlu Türkmenlerinin kendi adlarına fethedip yurt edindikleri ilk topraklar Karacasu ve havalisi olmuştu. Uzun yıllar beylik bu havalide bir şekillenme yaşamıştı. Mevcut kaynaklar Aydınoğulları Türkmenlerinin Karacasu ve çevresindeki faaliyetleri hakkında tatminkar bilgiler vermeseler de tüm ibareler burada bir Türk beyliğinin şekillendiğini göstermektedir. Burada oluşan bu Beyliğin kurucusu Aydın Bey’dir” bilgisine yer verdi.

AYDIN BEY TÜRBESİ OLDUĞU ARAŞTIRMALARLA ORTAYA ÇIKTI

Araştırmada ayrıca, “Beyliğe adını veren ve ilk kurucu beyi olan Aydın Bey, Aydınoğulları’nın Batı Anadolu’da ilk yerleşimi olarak kabul edilen Bugünkü Karacasu ilçesine bağlı Esençay köyünün girişinde bulunan bir yükseklikte bulunmaktadır. Uzun yıllar halk arasında Aydın Baba türbesi olarak anılan bu türbenin 166 nolu mufassal defterdeki bilgiler ışığında (166 Numaralı Muhasebe-i Vilâyet-i Anadolu Defteri, 1995: 463) Aydınoğulları’nın atası olan Aydın Bey’in türbesi olduğu açıkça anlaşılmaktadır.1 Aydın Bey, bu türbede hanımı ile birlikte medfun bulunmaktadır. Oldukça sade ve küçük bir yapıda olan türbe etrafında ilerleyen yıllarda aile efradından olması oldukça yüksek olan başka mezârlıklarda bulunmaktadır. Bu türbenin bulunduğu köyün önceki adının “Boyasini” olmasından hareketle de bir mezârlık geleneğini yansıttığı açıkça anlaşılmaktadır” ifadelerine yer verildi.

AYDIN BEY VE AYDINOĞULLARININ KURULUŞU

Tarihçi Kemal Ramazan Haykıran Aydın bey Aydınoğulları beyliğinin kuruluşu hakkında, “Şehrimize ismini veren “Aydın” isminin kaynağı akademik çevrelerce uzun yıllar tartışma konusu yapılmıştı. Üzerinde ittifak edilen temel bilgi ise “Aydınoğulları beyliği”nin kurucusu olarak kabul edilen bilgi Aydınoğlu Mehmet Bey’den ve Aydınoğullarından geldiğiydi. Fakat belli bir süredir tarih çevreleri Aydınoğlu Mehmet Bey’den öncesi olması gerektiği konusunda görüşleri bulunmaktaydı. Aydınoğulları hakkında en hacimli çalışmayı yapan Himmet Akın’dan beri öncesine ilişkin veriler bir soru olarak sunulsa bile varlığını korumaktaydı. Burada tarihçilerin kafasını kurcalayan iki temel sorun vardı. Mehmed Bey’den öncesinde kim var ve şehre adını veren “Aydın” ismi nereden gelmekteydi. Bu tartışmaları ciddi manada gündeme getiren ise Ege Üniversitesi Tarih bölümünün emekli öğretim üyelerinden Türk tarihçilğinin önemli isimlerinden Prof. Dr. Tuncer Baykara olmuştu” dedi.

TÜRBE’NİN AYDIN BEY’E AİT OLDUĞU ANLAŞILDI

Haykıran sözlerini, “Aydın’da yaşayan Türk tarihçiliğinin duayen isimlerinden Prof. Dr. Enver Konukçu tarafından bir süredir arşiv ve kronikler üzerinde yürütülen çalışma neticesinde Aydınoğullarının kuruluşuna ilişkin yeni verilere ulaşıldı. Dönemin Aydın Valisi Erol Ayyıldız’ın himayesinde gerçekleştirilen arazi çalışmasının da neticesinde ulaşılan bilgiler ışığında Aydınoğulları beyliğinin kurucusu Mehmet Bey’den önce Aydın Bey’dir. Beyliğin ilk kurulduğu arazi Karacasu ve civarıdır. Ayrıca “Aydın” ismi sadece bir kişi ismi değil Batı Anadolu’ya göçen bir Türk boyunun adıdır. Aynı isme Orta Asya’da da rastlanılmaktadır. Aydınlı, Aydıneli, Aydınoğlu gibi. Yeni bilgiler ışığında Aydınoğlu Türkmenlerinin Kütahya uşak çivril üzerinden Karacasuya geldikleri ve ilk beyliği burada kurdukları anlaşılmaktadır. Aydınoğullarının 1300’lü yıllarda Karacasu ve çevresinde olduğunu gösteren deliller bulunmaktadır. 1307 yılında vefat ettiği anlaşılan Aydın Bey’in Karacasu’nun Boyasın şimdiki adıyla Esençay köyünde bulunan türbeye defnedildiği anlaşıldı. Bu türbe önceden de biliniyordu ancak Devletin kurucusu Aydın Bey ile irtibatı bilinmiyordu. Konukçu’nun tespitlerine göre Aydın Bey’in Mehmet Bey’den başka Hafize Hatun, Hamza Bey, Karaman Bey isminde evlatları da bulunmaktaydı. Hafize Hatun’da yine bu çevrede bir cami ve imarethane yaptırmıştı. 1307 yılında Beyliğin aşına geçen Mehmed Bey 1308 yılında Bugünkü Aydın Merkez ve çevresini feth ederek Birgi’yi kendine başkent yapmıştı. Böylece 1426 yılına kadar devam edecek olan süreç başlamış oluyordu” şeklinde sürdürdü.

BÖLGENİN TÜRKLEŞMESİNE KATKI SAĞLADI

Haykıran, Aydın Bey hakkında, “Aydın Bey, 1308 yılında oğlu Mehmed Bey’in Aydınoğlu Beyliğini kurana kadar geçen sürede beyliğin temellerini atmış, beyliğin kurulup yükseldiği önemli şehirleri fethederek Leşker-i İli’nin olarak kaynaklarda geçen Menderes bölgesindeki Batı Anadolu’ topraklarının adının ‟Aydın İli” olarak anılmasını ve kaynaklarda geçmesini sağlamış; Hamid, Germiyan Saruhan, Menteşe gibi bölgede siyasi ve askeri ağırlığı olan, sözü geçen, bölgeyi Türkleştirme ve İslamlaştırma sürecinde büyük katkılar sağlayan bir Türkmen Beyi olmuştur” bilgilerini yer verdi.

AYDIN BEY KARACASU’DA VEFAT EDİYOR

Aydın Bey türbesi ve Karacasu’nun tarihteki önemi hakkında görüşlerini aldığımız Adnan Menderes Üniversitesinde Dr. Öğretim Üyesi Kemal Ramazan Haykıran, “Enver Konukçu hocamızla Türbeyi bundan 5 yıl önce ziyaret ettik. Yakın bir zamana kadar orada Aydın Bey’in Türbesi olup olmadığı bile tartışma konusuydu. Geldiğimizde türbe biliniyordu fakat Aydın Baba Türbesi yazıyordu. Bir devlet kurucusu ve bey olarak değil de erenlerden biri olarak telakki ediliyordu. Aydın Bey’in türbesi olduğu çeşitli çalışmalarla teyit edildi ve o şekilde orası Aydın Bey türbesi olarak bilinmeye başladı. Aydınoğulları beyliği bir boy olarak konar göçer şekilde yaşıyorlar. Kütahya’da kurulan Germiyanoğullarına bağlıyken Kütahya’dan batıda Bizans’ın elinde kalan son toprakların fethiyle görevlendiriliyorlar. Aydın Bey doğudan geldikleri için ilk önce Denizli üzerinden Karacasu’ya giriyor. İlk olarak Karacasu ve çevresine yerleşiyorlar. Bu süreçte devletten bahsetmemiz mümkün değil. Meşruiyet anlamında henüz bir devlet değil konargöçer yaşayan bir aşiret durumundalar. Aydın Bey muhtemelen Aydın’ın merkezi olan noktaları görmüyor. O orada beyliğin reisliğini yapıyor. Karacasu’da 1308 yıllarında vefat ediyor. Bu sebeple buraya defnediliyor” dedi.

AYDIN’IN TÜRKLEŞMESİ KARACASU’DAN BAŞLADI

Sözlerini sürdüren Haykıran, “Daha sonra oğlu Mehmet Bey Aydın’ın merkezine ve beyliğin merkezi dediğimiz Birgi’yi ele geçirdikten sonra devletin merkezi haline getiriyor. İlk kurulduğu yer dersek bir siyasi kuruluştan söz etmek mümkün değil ama doğru ifade ilk yerleştikleri yer, ilk ele geçirdikleri yer. İlk olarak Karıncalıdağ eteklerine yerleşiyorlar. Yaylak kışlar olarak uzun süre bu devam ediyor. Aydın Beyin ölümünden sonra kuzeybatıya doğru harekete geçiyorlar. Karacasu çok önemli ve biraz da ihmal edilmiş bir yerleşim yeri. İlk Türk yerleşimi alanı ama buna rağmen Afrodisias, Türk hakimiyetinin tesirini geride bırakıyor. Karacasu Türklerin Aydın’da ilk yerleştikleri yerdir. Ertuğrul Gazi ile Osman Gazi arasındaki ilişki neyse Aydın Beyle Mehmet Bey arasındaki ilişki o. Devletleşme Osmanlı ile oluyor ama Osman’dan önceki lider Ertuğrul’du mesela. Aynı süreç Aydınoğulların’da da görüldü. Türklerin yönetim biçimleri benzer olduğu için sadece zaman, mekan ve isimleri değişiyor. Aydın bey bizim için de hem beyliğe hem de coğrafyaya adını veren beyliğin mayasını oluşturan kişi” şeklinde konuştu.

BİZANSTAN ALINAN İLK TOPRAKLAR

Karacasulu araştırmacı İsa Özbilen de Karacasu’nun önemi hakkında “Türklerin bu bölgeye 1260’tan sonra gelmeye başladıkları, 1278’ten itibaren Bizans’a karşı üstünlük kurarak yerleşmeye başladıkları, Karacasu bölgesinin Aydınoğullarının Bizans’tan ilk aldıkları topraklar olduğunu,1280-1308 arası Yenişehir’in Aydınoğullarının ilk merkezi olduğunu ve burada para bastırdıklarını biliyoruz. Yenişehir’in Aydınoğulları Beyliği egemenliğinde olduğu 1280-1390 arası, 1402 Ankara Savaşı sonrası tekrar Osmanlığı egemenliğinden çıktığı-1402-1426 arası, bölgenin Osmanlı Devleti’nin egemenliğine olduğu 1426-1470 arası dönemle ilgili elimizde Yenişehir’de vakfı olan Aydınoğlu Yakup Bey’in kızı Hafsa Hatun’un vakıf senedi örneğinden başka yazılı belge yoktur. Zamanımıza ulaşan bu defterler Osmanlının bu bölgeye geldiği ilk dönemlere ait bilgiler de vermektedir. Açıkladığım nedenlerle bu tahrir defterlerinin önemi büyüktür” ifadelerini kullandı. Öte yandan Aydın Valisi Yavuz Selim Köşger öncülüğünde Aydın Valiliği tarafından türbe için restorasyon ve düzenleme çalışmasının başlatıldığı öğrenildi.