ÖZEL HABER | Aydın’ın Efeler ilçesinin en büyük açık pazarlarından biri olan Salı Pazarı, hem esnafların hem de vatandaşların uğrak noktası olarak kent kültürünün bir parçası halindedir. Her hafta binlerce kişinin alışveriş yaptığı bu pazar, Aydınlıların hafızasında köklü bir gelenek olarak yer alıyor. Ancak araştırmacı tarihçi Dr. Hilmi Anaç, Aydın tarihine ışık tutan arşiv belgeleriyle dikkat çekici bir bilgiyi gün yüzüne çıkardı. Anaç, “Aydın’ın tarihi pazarı sanıldığı gibi salı günü değil, aslen pazar günleri kuruluyordu.” dedi.
TARİHİN TOZLU SAYFALARINDAN AYDIN’IN GERÇEK PAZAR GÜNÜ
Aydın’ın Efeler ilçesinde her hafta kurulan Salı Pazarı, hem esnaf hem de vatandaşlar için bir alışveriş geleneğine dönüşmüş durumda. Kentten köyden herkes bu pazara gelmektedir. Aydınlılar tarafından büyük bir ilgiyle ziyaret edilen bu pazar, adeta bir kültür haline geldi. Ancak araştırmacı tarihçi Dr. Hilmi Anaç, Osmanlı dönemine ait belgelerden ve yabancı arşiv belgelerinden yola çıkarak ilginç bir gerçeği gün yüzüne çıkardı: Aydın’ın pazarı aslında “pazar günü” kuruluyordu. Anaç, “Türklerde pazar sosyolojisi vardır. Neden bir güne Türklerde pazar denir? Çünkü pazarın kurulduğu gün pazardır. İsmini bir güne verecek kadar önemlidir Pazar kültürü Türklerde. Halbuki aynı dönemde gayrî müslimlerde Pazar günü Rumca Kyriaki yani “Efendi’nin Günü”dür. Ermeniler Kiraki (Giragi) derdi. Özellikle Hristiyanlar için dini gündür ve ayin günü olduğundan tatildir. Yahudiler için Şabat (Sebt) yani Cumartesi günü tatildir. Çünkü Yahve (Tanrı) dünyayı altı günde yaratmış ve yedinci günde dinlenmiştir. Yahudilerde Pazar Birinci Gün (Yom Rishon) demektir. Çok dinli ve çok dilli Osmanlı döneminde devletin yayınladığı Aydın Vilayet Salnamesi’ne baktığımızda pazar günleri halk pazarı; cumartesi günleri ise hayvan pazarı kurulduğu açıkça belirtilmiştir.” dedi.
“HRİSTİYAN AYİN GÜNÜ OLDUĞU İÇİN GÜN DEĞİŞTİ”
Dr. Anaç, pazar gününün 1800’lerin ikinci yarısında tartışma konusu haline geldiğini belirterek şu bilgileri paylaştı: “Pazar gününün Hristiyanlar için ibadet günü olması nedeniyle, Aydın’daki pazarın günü değiştirilmek istendi. Aslında Salı günü pazar kurulması fikri böyle ortaya çıktı. Bir dönem uygulandı. Fakat Müslüman ahali tarafından kabul görmedi. Tekrar Pazar günü pazar, geleneklere uygun olarak kuruldu. Ne zaman kadar diye sorulursa, 1936 yılına kadar istisnaî günler dışında Aydın’da Pazar, pazar günleri kuruluyordu. Ancak 1936’da haftasonu kanunu kabul edilince, Aydın Ticaret Odası’nın da içinde yer aldığı Vilayet Kurulu toplanıyor ve oy birliğiyle pazar salı günü olarak belirleniyor. Böylece Aydın’ın tarihi pazarı kesin olarak Salı gününe taşınıyor.”
“AYDIN O DÖNEMDE BU KADARDI”
Dr.Anaç, dönemin şehir dokusunu da anlatarak pazarın neden bugünkü bölgede konumlandığını şu sözlerle açıkladı: “O dönem Aydın bugünkü kadar geniş değildi. Zafer Meydanı, kentin başlangıcı sayılır ve ‘Nazilli Kapısı’ olarak bilinirdi. O yüzden Nazilli Köprüsü denir. Tabakhane Deresi çevresi üzerindeki Karanlık köprü ve Pınarbaşı’nın yukarısı ‘Debbağhane Kapısı’, Ziraat Bankası’nın bulunduğu bölge yani Bey Camii önüyse ‘Menteşe Kapısı’ olarak adlandırılırdı. Pazarın kurulduğu yer, yani bugünkü Gümrük Önü Hanı, tüm bu noktaların merkezinde yer alıyordu.”
GÜMRÜK ÖNÜ HANI: AYDIN’IN KALBİ
Aydın’ın ticaret damarını temsil eden Gümrük Önü Hanı’nın, tarih boyunca halkın buluşma noktası olduğuna dikkat çeken Anaç, “İsminden de anlaşılacağı üzere ‘Gümrük Önü Hanı’ndaki Gümrük kelimesi Yunancadan gelir ve Kommerkion (Commercium) ticaretin yapıldığı yer anlamına gelir. Gümrük yani çeşitli ürünlerin alım satımın yapıldığı yerde çeşitli pazarlar ve kapanlar kurulurdu. Hasır Pazarı, Yoğurt Pazarı, Zahire Pazarı, Un Pazarı gibi. Bu bakımdan pazar yerinin en mantıklı konumu burası olarak kabul görmüştür. Eski Aydın’ın tam kalbiyse burasıdır” dedi. Aydın’ın bugün “Salı Pazarı” olarak bilinen ve kentin sosyal yaşamının kalbinde yer alan bu gelenek, aslında tarihsel olarak “pazar günü pazarı” olarak doğmuş bir kültürün devamı niteliğindedir.